Identyfikacja zagrożeń występujących przy obsłudze maszyn cz. 1

Obecnie obowiązują postanowienia rozporządzenia Ministra Gospodarki z 30 października 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy (DzU nr 191, poz. 1596, ze zm. w DzU z 2003 r., nr 178, poz. 1745). Rozporządzenie to określa zasady użytkowania i kontroli wszystkich maszyn, niezależnie od daty wprowadzenia ich do obrotu (daty produkcji). Ponadto w rozdziale 3 rozporządzenia określono minimalne wymagania techniczne, które muszą być spełnione przez wszystkie maszyny wprowadzone do obrotu (wyprodukowane) przed 1 maja 2004 r. Wyznaczony w przepisie termin na dostosowanie użytkowanego parku maszynowego do powyższych wymagań minął 1 stycznia 2006 r. W Polsce poza przepisami regulującymi wymagania techniczne dla maszyn nowych (wymagania zasadnicze) i wymagania techniczne dla maszyn starych (wymagania minimalne) obowiązuje rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (t.j.: DzU z 2003 r., nr 169, poz. 1650, ze zm.), które w rozdziale 3 działu IV określa wymagania dla wszystkich maszyn, narzędzi i innych urządzeń technicznych, niezależnie od daty wprowadzenia ich do obrotu (daty produkcji).
Ponadto należy pamiętać, że w przypadku pewnych gałęzi pracy lub rodzajów prac związanych z użytkowaniem maszyn właściwi ministrowie zostali upoważnieni do określenia stosownych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Poniżej kilka przykładów rozporządzeń Ministra Gospodarki:
 – z 28 marca 2013 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach energetycznych (DzU z 2013 r., poz. 492),
 – z 20 września 2001 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas eksploatacji maszyn i innych urządzeń technicznych do robót ziemnych, budowlanych i drogowych (DzU nr 118, poz. 1263),
 – z 10 maja 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy użytkowaniu wózków jezdniowych z napędem silnikowym (DzU nr 70, poz. 650, ze zm.),
 – z 7 czerwca 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy przetwórstwie tworzyw sztucznych (DzU nr 81, poz. 735).

Strategia ograniczania ryzyka przez producenta i pracodawcę

Zarządzanie bezpieczeństwem maszyn sprowadza się do zmniejszenia występującego ryzyka do poziomu ryzyka tolerowanego poprzez działania producentów (projektantów) oraz pracodawców (użytkowników maszyn).
Przy doborze najbardziej odpowiednich środków producent lub jego upoważniony przedstawiciel powinien postępować zgodnie z następującymi zasadami (zwanymi triadą bezpieczeństwa), według podanej kolejności:
1) wyeliminować lub zmniejszyć ryzyko, tak dalece jak jest to możliwe, przez projektowanie i wytwarzanie maszyn bezpiecznych samych w sobie,
2) stosować konieczne techniczne środki ochronne w odniesieniu do ryzyka, którego nie można wyeliminować,
3) informować użytkowników o ryzyku resztkowym, spowodowanym jakimikolwiek niedostatkami w podjętych środkach ochronnych, i wskazywać na konieczne przeszkolenie w tym zakresie, oraz określić potrzeby stosowania środków ochrony indywidualnej.

Na rycinie pokazano zestawienie możliwych do zastosowania technicznych środków ochronnych.

Na pracodawcy spoczywa natomiast obowiązek zmniejszenia ryzyka poprzez zapewnienie i stosowanie:
 – właściwej organizacji i zarządzania procesem pracy,
 – dodatkowych technicznych środków ochronnych,
 – środków ochrony indywidualnej,
 – szkolenia operatorów maszyn.

Przedstawiony wyżej sposób postępowania projektanta i producenta maszyn na każdym etapie działań ma być weryfikowany oceną ryzyka generowanego przez maszynę. Przeprowadzenie oceny ryzyka winno być udokumentowane i stanowić część dokumentacji techniczno konstrukcyjnej maszyny, która powinna być przechowywana przez producenta przez okres 10 lat. Zapis § 9 rozporządzenia Ministra Gospodarki z 21 października 2008 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn określa, że „Producent maszyny lub jego upoważniony przedstawiciel powinien zapewnić przeprowadzenie oceny ryzyka w celu określenia, mających zastosowanie do tej maszyny, zasadniczych wymagań w zakresie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia. Maszyna powinna być zaprojektowana i wykonana z uwzględnieniem wyników tej oceny”.

W procesie oceny ryzyka producent powinien w szczególności:
1) określić ograniczenia dotyczące maszyny, w tym w zakresie zastosowania zgodnego z przeznaczeniem oraz wszelkiego możliwego do przewidzenia niewłaściwego użycia,
2) zidentyfikować zagrożenia, jakie może stwarzać maszyna, i związane z tym sytuacje niebezpieczne,
3) oszacować ryzyko, biorąc pod uwagę ciężkość możliwych urazów lub uszczerbku na zdrowiu i prawdopodobieństwo ich wystąpienia,
4) ocenić ryzyko w celu ustalenia, czy wymagane jest zmniejszenie ryzyka, zgodnie z wymaganiami rozporządzenia,
5) wyeliminować zagrożenia lub zmniejszyć ryzyko związane z zagrożeniami przez zastosowanie środków ochronnych.

Zgodnie z § 10 ww. rozporządzenia MG maszyna powinna być zaprojektowana i wykonana tak, aby nadawała się do realizowania swojej funkcji oraz mogła być obsługiwana, regulowana i konserwowana, nie stwarzając zagrożeń dla osób wykonujących te czynności w przewidzianych warunkach, z uwzględnieniem możliwego do przewidzenia niewłaściwego użycia. W celu przeciwdziałania tym zagrożeniom powinny być zastosowane środki mające na celu wyeliminowanie wszelkiego ryzyka w okresie całego założonego czasu życia maszyny, z jej transportem, montażem, demontażem, unieruchomieniem i złomowaniem włącznie.

Zasadnicze wymagania w zakresie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia mają zastosowanie tylko wówczas, gdy dla danej maszyny występują zagrożenia odpowiadające określonemu zasadniczemu wymaganiu podczas użytkowania w warunkach przewidzianych przez producenta lub jego upoważnionego przedstawiciela albo w możliwych do przewidzenia sytuacjach odbiegających od normalnych, z wyjątkiem wymagań, o których mowa w § 10–12, § 56–60, które mają zastosowanie do wszystkich maszyn, do których stosuje się przepisy rozporządzenia z 21 października 2008 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn.
Jeżeli przy uwzględnieniu aktualnego poziomu techniki spełnienie celów określonych w zasadniczych wymaganiach jest niemożliwe, maszyna powinna być zaprojektowana i wykonana w sposób zapewniający maksymalne zbliżenie się do tych celów.

Opracowana i realizowana obecnie w państwach UE strategia postępowania na etapie projektowania i produkcji nowych maszyn, przed wprowadzeniem ich do obrotu/użytkowania poprzedzona przez producenta oceną zgodności, a w przypadku niektórych tzw. maszyn szczególnie niebezpiecznych – oceną zgodności przy udziale jednostki notyfikowanej, daje gwarancję bezpiecznych warunków pracy od strony konstrukcji sprzętu roboczego stanowiącego wyposażenie stanowisk pracy. Maszyny i urządzenia spełniające wymagania ww. koncepcji bezpieczeństwa muszą być oznakowane znakiem zgodności CE, na podstawie – zadeklarowanej przez producenta w deklaracji zgodności WE – zgodności z wymaganiami przepisów.
Znak zgodności daje użytkownikom kupującym oferowane na rynku maszyny i urządzenia domniemanie zgodności. Wprowadzanie do obrotu/użytku maszyn nieoznakowanych znakiem zgodności CE lub maszyn oznakowanych takim znakiem, niespełniających zasadniczych i innych wymagań w zakresie konstrukcji, jest przestępstwem i w przypadku ich ujawnienia przez organy kontrolne wymaga z urzędu powiadomienia prokuratury. Należy podkreślić, że dopełnieniem ww. strategii bezpieczeństwa jest przepis art. 217 kodeksu pracy nakazujący pracodawcom/przedsiębiorcom wyposażanie stanowisk pracy tylko w takie nowe maszyny i urządzenia techniczne, które spełniają zasadnicze wymagania przepisów systemu zgodności. Nieprzestrzeganie tego przepisu stanowi wykroczenie z art. 283 § 2 p. 3 kodeksu pracy.

Andrzej Midera

Artykuł został opublikowany w miesięczniku Atest 01/2014 W tym wydaniu m.in.: - Odpowiedzialność za bezpieczeństwo na budowie (trudności z ustaleniem struktury organizacyjnej nadzoru) - Wypadek w drodze czy w pracy? - Nie stresuj się stresem - Nadtlenki organiczne – czy ich stosowanie jest bezpieczne? - Ocena ryzyka przy pracach budowlanych. Część 6: Czynniki fizyczne – karta oceny dla stolarza – cieśli Zobacz pełny spis treści