W języku potocznym kierowanie i zarządzanie oznacza to samo. W powszechnym przekonaniu kierowanie to wytyczanie drogi działania, wysyłanie kogoś w określonym celu, rządzenie kimś lub czymś, stanie na czele grupy czy organizacji. Zaś zarządzanie to szczególny sposób kierowania działalnością ludzi.W polskich tłumaczeniach literatury z dziedziny zarządzania terminy zarządzanie i kierowanie są najczęściej używane zamiennie, co wynika ze wspólnego angielskojęzycznego słowa management, oznaczającego zarówno zarządzanie, jak i kierowanie.
Jerzy Obolewicz
W literaturze polskiej oba te terminy są przedmiotem sporów. Spierający się udowadniają sobie, który termin ma szersze znaczenie. Definicji kierowania jest wiele i nie ma jednej powszechnie akceptowanej. Niektóre z nich przedstawiono w poniższej tabeli.
Źródło |
|
Definicja kierowania |
| Oleksyn T., Sztuka kierowania. Wyższa Szkoła Zarządzania i Przedsiębiorczości im. B. Janickiego w Warszawie, Warszawa 1997 | Kierowanie jest sztuką realizowania czegoś za pośrednictwem innych ludzi. Definicja ta zwraca uwagę na to, że kierownicy osiągają cele organizacji, powodując wykonanie potrzebnych zadań przez innych, nie zaś przez nich samych. | |
| Bittel L. R., Krótki kurs zarządzania, PWN, Warszawa 1998 | Kierowanie jest funkcją zarządzania, która wymaga od praktykujących ją największych umiejętności interpersonalnych. | |
| Stoner J. A. F., Kierowanie, PWE, Warszawa 1992 | Kierowaniem określa się proces planowania, organizowania, przewodzenia i kontrolowania działalności członków organizacji oraz wykorzystania wszystkich innych zasobów organizacji dla osiągnięcia ustalonych celów. | |
| Stewart D., Praktyka kierowania, PWE, Warszawa 1996 | Kierowanie to spowodowanie funkcjonowania innych ludzi w określonym celu. | |
| B. Gliński i B. R. Kuc w: Bittel L. R., Krótki kurs zarządzania, PWN, Warszawa 1998 | Termin kierowanie jest terminem szerszym niż zarządzanie, zaś zarządzanie to działalność kierownicza posługująca się planowaniem, organizowaniem, motywowaniem oraz kontrolą. | |
| M. Połoński, Kierowanie procesem inwestycyjnym, Wyd. SGGW, Warszawa 2009 | Kierowanie to proces planowania, organizowania, koordynowania i kontroli uczestników budowy mający na celu poprawne zrealizowanie obiektu budowlanego |
Wybrane definicje zarządzania
Źródło: opracowanie własne
Współcześnie termin zarządzanie jest stosowany częściej i chętniej niż termin kierowanie. W Polsce ta preferencja ma kontekst historyczny. Kierownik jest kojarzony z gospodarką centralnie planowaną, a menadżer - bliższy zarządzaniu jest kojarzony z gospodarką rynkową. Kierowanie jest procesem planowania, organizowania, przewodzenia, kontrolowania pracy członków organizacji przy wykorzystaniu ich umiejętności i dostępnych zasobów zmierzający do osiągnięcia określonych celów. Przez proces należy rozumieć robienie czegoś w sposób systematyczny. Kierownicy, chociaż mają różne uzdolnienia i umiejętności, podejmują pewne systematyczne działania dla osiągnięcia pożądanych celów.
W niniejszym opracowaniu skupiono uwagę na kierowaniu, traktując je jako proces i zastosowano podejście modelowe do procesu kierowania .
Proces kierowania budową
Proces kierowania budową
Bezpieczne kierowanie budową powinno odbywać się z wykorzystaniem etapów cyklu działania zorganizowanego . Cykl ten obejmuje dwie fazy i opiera się na pięciu etapach:
• ustalenie czynności i ich kolejności w procesie
• określenie celu i treści każdej czynności procesu
• zapewnienie środków i warunków do realizacji poszczególnych czynności
- faza realizacji działania,
• realizacja zamierzonego planu - wykonanie czynności procesu
• sformułowanie wniosków po przeprowadzonej kontroli osiągniętych wyników.
Praktycznie bezpieczny proces kierowania budową obiektu budowlanego obejmuje cztery podstawowe czynności: planowanie, organizowanie, przewodzenie i kontrolowanie, w którym dwie pierwsze czynności stanowią fazę preparacji (przygotowania budowy), a dwie kolejne fazę realizacji działania (działanie, kontrolowanie).
Proces kierowania budową obiektu budowlanego
Planowanie robót budowlanych
Kierownik budowy ustala cele i określa działania prowadzące do ich osiągnięcia. W działaniach tych może opierać się na intuicji (nie zalecane) lub stosować konkretną metodę - opracowuje plan, kierując się określoną logiką postępowania. Przydatne w planowaniu robót budowlanych jest zastosowanie procedury procesowej. Proces planowania robót budowlanych polega na ustaleniu:
• organizacji robót i metod wykonania,
• liczby i specjalności potrzebnych pracowników budowlanych,
• rodzajów i ilości niezbędnych materiałów, półfabrykatów, prefabrykatów,
• rodzaju i liczby podwykonawców,
• zakresu zagospodarowania terenu budowy.
Na podstawie projektu techniczno-architektonicznego przystępuje się do planowania robót budowlanych. Celem planowania robót jest zapewnienie takiego przebiegu robót, aby zostały one wykonane w wyznaczonym terminie przy optymalnych kosztach. Pierwszym krokiem jest ustalenie technologii wykonania poszczególnych robót (projekt technologii). Należy pamiętać, że obiekty budowlane wykonuje się różnymi technologiami. Obejmują one problematykę materiałowo-konstrukcyjną, dotyczą zastosowania określonych maszyn, narzędzi, sprzętu pomocniczego, zasobów i metod pracy odpowiednio zorganizowanych grup ludzi o właściwie dobranych kwalifikacjach.
Po przyjęciu technologii należy ustalić organizację i metody wykonania poszczególnych robót (projekt organizacji). W budownictwie powszechnie mają zastosowanie dwie metody planowania organizacji robót:
• metoda analityczno-graficzna (harmonogramy),
• metoda planowania sieciowego.
Organizację nieskomplikowanych i krótko trwających robót budowlanych można planować w sposób uproszczony. Kierownik budowy, analizując zadanie na podstawie dokumentacji projektowej, ustala liczbę i specjalności potrzebnych pracowników budowlanych oraz sprzęt i materiały niezbędne do realizacji zadania. W tym przypadku wiedza i doświadczenie kierownika budowy są wystarczającą gwarancją prawidłowego i bezpiecznego wykonania robót i zakończenia ich w terminie.
Do planowania organizacji bardziej skomplikowanych zadań budowlanych zaleca się stosowanie metody analityczno-graficznej. Metoda analityczno-graficzna (harmonogram) to plan działań o charakterze wykresu. Służy do organizowania i kontrolowania robót budowlanych. Jest graficznym modelem przewidywanych procesów budowlanych i służy do organizowania i kontrolowania robót budowlanych. Zawiera informacje niezbędne do organizowania procesów budowlanych oraz do sterowania ich przebiegiem. Rozróżnia się harmonogramy ogólne oraz harmonogramy szczegółowe. Harmonogram ogólny budowy przedstawia przebieg całości budowy w czasie. Uzupełnieniem harmonogramu ogólnego budowy są harmonogramy szczegółowe (zatrudnienia, maszyn, zużycia materiałów). Dane z harmonogramów pozwalają odczytać czasy trwania poszczególnych robót i kontrolować przebieg wykonywanych robót poprzez porównanie ich z planem.
Rys.1. Przykładowy harmonogram ogólny budowy
Planowanie dużych przedsięwzięć budowlanych za pomocą harmonogramów okazało się mało praktyczne. Harmonogramy ogólne, przy zaangażowaniu wielu podwykonawców, są niewygodne i utrudniają kontrolę przebiegu realizacji robót. Dlatego w planowaniu takich przedsięwzięć budowlanych znalazły zastosowanie metody planowania sieciowego. W praktyce stosowanie metod planowania sieciowego polega na:
• analizie sieci powiązań, która polega na poszukiwaniu za pomocą odpowiednich obliczeń ciągów czynności mających decydujący wpływ na termin wykonania budowy lub inne aspekty planowane przedsięwzięcia (np. wielkość środków produkcji czy nakłady finansowe).
Wybór metody wykonywania robót na budowie
Wybór metody wykonywania robót na budowie
Kierownik wykorzystuje i koordynuje ludzkie i materialne zasoby budowy. Od umiejętności gospodarowania tymi zasobami zależy efektywność robót budowlanych. Im bardziej będzie zintegrowana i skoordynowana praca na budowie, tym większe będą efekty. Osiągnięcie takiej koordynacji jest częścią pracy kierownika. W budownictwie stosuje się trzy zasadnicze metody wykonywania robót (kolejnego wykonania, równoległego wykonania i pracy równomiernej) i ewentualnie ich warianty mieszane. Każda z tych metod ma zalety i wady, a decyzja, którą z nich zastosować do organizacji robót danej budowy zależy od wielu czynników. Może to być np. wielkość i typ przedsięwzięcia (czy to będzie nowy budynek, czy np. obiekt inżynierski, czy jego remont lub przebudowa itd.), planowane technologie wykonania, możliwości wykonawcze (liczba i skład brygad roboczych) itp.
Metoda kolejnego wykonania
Metoda równoległego wykonania polega na równoczesnym rozpoczynaniu i kończeniu robót na wszystkich działkach budowy. W ten sposób na każdej działce (obiekcie) roboty są prowadzone równocześnie.
Metoda równoległego wykonania
Zaletą tej metody jest najkrótszy czas wykonania całej budowy równy czasowi realizacji jednej działki (obiektu). Do podstawowych wad zalicza się: konieczność większego zaangażowania sił i środków w porównaniu z innymi metodami oraz nierównomierne wykorzystanie maszyn i zużycie materiałów. Przykładem może być inwestor, który zastosował inną metodę pozyskiwania klientów niż w poprzedniej metodzie i przed rozpoczęciem inwestycji miał komplet chętnych na projektowane domy jednorodzinne. W tym przypadku inwestor zobowiązał w umowie wykonawcę do jak najszybszego wykonania robót, najlepiej dla całego osiedla jednocześnie. Wykonawca, aby wywiązać się z umowy, musiał zastosować metodę równoległego wykonania robót, angażując znaczne siły i środki.
Realizacja robót budowlanych
Metoda pracy równomiernej
Charakterystyczną cechą metody pracy równomiernej są korzystne właściwości organizacyjne. Osiąga się dzięki niej najlepsze warunki ciągłości i równomierności zatrudnienia brygad budowlanych, pracy maszyn i zużycia materiałów oraz samej produkcji budowlanej. Pojawia się też możliwość znacznego zwiększenia wydajności zatrudnionych pracowników budowlanych. Wynika to z możliwości tworzenia wyspecjalizowanych brygad, np. murarzy, betoniarzy i zbrojarzy, tynkarzy oraz powtarzalności zadań, które wykonują. Najważniejszym i najtrudniejszym zadaniem podczas planowania organizacji robót tą metodą jest podział obiektu budowlanego na działki robocze o jednakowej lub bardzo podobnej pracochłonności (różnice nie powinny przekraczać 15 proc.) oraz odpowiedni dobór składu brygad roboczych.
Realizacja robót budowlanych
Przed rozpoczęciem robót kierownik budowy jest zobowiązany opracować plan bezpieczeństwa i ochrony zdrowia . W planie tym należy między innymi:
• wskazać elementy zagospodarowania terenu budowy, które mogą stwarzać zagrożenie bezpieczeństwa i zdrowia ludzi,
• określić skalę i rodzaje zagrożeń oraz miejsce i czas ich wystąpienia,
• umieścić informację o wydzieleniu i oznakowaniu miejsca prowadzenia robót budowlanych, stosownie do rodzaju zagrożenia oraz o sposobie prowadzenia instruktażu pracowników przed przystąpieniem do realizacji robót szczególnie niebezpiecznych,
• określić zasady postępowania w przypadku wystąpienia zagrożenia,
• wskazać środki techniczne i organizacyjne, zapobiegające niebezpieczeństwom wynikającym z wykonywania robót budowlanych w strefach szczególnego zagrożenia zdrowia lub w ich sąsiedztwie, w tym zapewniające bezpieczną i sprawną komunikację, umożliwiającą szybką ewakuację na wypadek pożaru, awarii i innych zagrożeń,
• wskazać miejsca przechowywania dokumentacji budowy oraz dokumentów niezbędnych do prawidłowej eksploatacji maszyn i innych urządzeń technicznych.
Kontrolowanie
Najważniejszym zadaniem kierownika w procesie kierowania budową jest prowadzenie robót zgodnie z dokumentacją projektową i zasadami sztuki budowlanej oraz organizowanie ich w taki sposób, aby były bezpieczne i mogły zakończyć się w terminie zgodnym z umową.
1. Obolewicz J., Szlendak J., Podstawy organizacji, zarządzania i pracy kierowniczej, Wyd. Wszechnicy Mazurskiej, Olecko 2002
2. Obolewicz J., Bezpieczna organizacja budowy cz.1; [w:] Praca i zdrowie Nr 5/2010
3. Ejdys J., Lulewicz A., Obolewicz J.; Zarządzanie bezpieczeństwem w przedsiębiorstwie, Podręcznik; Wydawnictwo Politechniki Białostockiej, Białystok 2008
4. Obolewicz J., Wpływ wejścia Polski do Unii Europejskiej na ochronę pracy w sektorze budowlanym, Zarządzanie i Edukacja nr 63/2009, Wyższa Szkoła im. Bogdana Jańskiego, Warszawa 2009
5. rozporządzenie ministra infrastruktury z 23 czerwca 2003 r. w sprawie informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia
6. Obolewicz J., Koordynacja bezpieczeństwa i ochrony zdrowia na budowach; Warsztaty Inżynierów Budownictwa: Konferencja Naukowo-techniczna Problemy przygotowania i realizacji inwestycji budowlanych, Puławy 2009
7. ustawa z 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane
dr inż. Jerzy Obolewicz,
 |
Artykuł został opublikowany w miesięczniku Praca i Zdrowie 07/2010 - Ciernista droga ku siedzeniu |
![Safety Media [mamy pomysł pion]](http://kulturabezpieczenstwa.pl/images/banery/statyczne/safetymedia_mamy-pomysl_360x660.jpg)
