Metody realizacji szkoleń w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy to zagadnienie bardzo bogate w treści, obejmujące wielość i rozmaitość rozwiązań oraz propozycji dotyczących różnorodnych sposobów pracy osób prowadzących szkolenia z uczestnikami, partnerów dialogu edukacyjnego.
dr Teresa Janicka‑Panek
Poszukując wiedzy na temat metod kształcenia, odwołamy się do dydaktyki ogólnej, która zajmuje się uczniem i nauczycielem, a w naszym przypadku uczestnikiem szkoleń bhp i edukatorem.
Jak podaje Wincenty Okoń – metoda kształcenia to wypróbowany i systematycznie stosowany układ czynności nauczyciela i uczniów, realizowanych w celu spowodowania założonych zmian w osobowości uczniów [1]. Znaczenie metody podkreśla także Tadeusz Kotarbiński, który zauważa, że „przez metodę rozumie się zwykle sposób z góry określany dla zastosowania go w licznych i podobnych przypadkach” [2]. Franciszek Bereźnicki proponuje posługiwanie się metodą nauczania i metodą uczenia się, wskazując tym samym na komplementarność dwóch aktywności: ucznia (uczestnika szkolenia) i nauczyciela (edukatora bhp) [3].
W metodyce prowadzenia szkoleń bhp przez metodę możemy rozumieć sposób pracy osoby prowadzącej szkolenie (metody szkolenia) i sposób pracy uczestników tegoż szkolenia (metody uczenia się). W takim dualnym podejściu do rozumienia pojęcia metody warto podkreślić fakt wzajemnego warunkowania aktywności podmiotów uczestniczących w procesie szkolenia.
Bardzo trafnie podkreśla to Władysław Zaczyński: „Metoda nauczania to celowo i systematycznie stosowany sposób kierowania pracą uczniów w procesie dydaktycznym, użyty ze świadomością możliwości jego zastosowania” [4]. To ujęcie metody wskazuje na rolę edukatora, jego funkcje pełnione podczas planowania, organizowania i realizowania szkolenia bhp, inspirowanie uczestników do różnorodnych aktywności. Dobór metody szkolenia nie powinien być przypadkowy, lecz wynikać z rozważenia wielu uwarunkowań, m.in. analizy następujących czynników: potrzeby odbiorców szkolenia; staż pracy w zawodzie, środowisko pracy; jaki rodzaj szkolenia, treści; liczba uczestników, warunki organizacyjne szkolenia; dostępność środków dydaktycznych (mediów).
Wybrane klasyfikacje metod prowadzenia szkoleń bhp
Poglądy dydaktyków na temat podziału metod nauczania są bardzo różnorodne. Dokonałam przeglądu klasyfikacji metod nauczania i poniżej prezentuję te, które mogą mieć zastosowanie w metodyce szkoleń bhp.
Warto pamiętać, że w praktyce szkoleniowej metody wzajemnie się integrują i uzupełniają. Wskazane jest stosowanie metod, które angażują uczestnika wielozmysłowo (wzrok, słuch, dotyk, emocje). Wyborowi metody towarzyszy namysł nad dostępnością mediów (środków dydaktycznych, pomocy…).
Autor | Kryterium | Rodzaje metod |
Bogdan Nawroczyński | 1. Aktywność nauczyciela i uczniów. 2. Miejsce zajęć. |
Podające Poszukujące Laboratoryjne [5] |
Zbigniew Zborowski | 1. Postawa uczniów w procesie nauczania – uczenia się. 2. Przebieg procesu poznawczego (słuchanie, dialog z nauczycielem, praca samodzielna). |
Podające (wykład, opowiadanie) Poszukujące (pogadanka heurystyczna, dyskusja) Kierowanie samodzielną pracą (praca z książką, praca laboratoryjna) [6] |
Wincenty Okoń | 1. Rodzaj przekazu informacji (słowo, obraz, działanie). 2. Sposób percepcji wiedzy przez odbiorców. |
Słowne (pogadanka, opis, opowiadanie, wykład, dyskusja, praca z książką) Oglądowe (pokaz, obserwacja, demonstracja) [7] Praktyczne (met. laboratoryjna i zajęć praktycznych) [7] |
Wincenty Okoń | 1. Dominacja aktywności podmiotów procesu szkolenia. 2. Sposób przekazu wiadomości. 3. Źródło wiadomości. 4. Kształcenie wielostronne. |
Metody asymilacji wiedzy (podające) Metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy (problemowe) Metody waloryzujące (eksponujące) Metody praktyczne [1] |
Franciszek Szlosek | 1. Aktywność uczących się. 2. Podmiotowość uczącego się. 3. Zmiana roli i funkcji prowadzącego zajęcia/szkolenie. 4. Zmiany w procesie kształcenia. |
Podające (wykład informacyjny, pogadanka, opowiadanie, opis, prelekcja, anegdota, odczyt, objaśnienie lub wyjaśnienie) Problemowe (wykład problemowy, wykład konwersatoryjny, klasyczna metoda problemowa, aktywizujące) Programowane (z użyciem komputera, z użyciem maszyny dydaktycznej, z użyciem podręcznika programowego) Eksponujące (pokaz łączony z przeżyciem, film, sztuka teatralna, ekspozycja) Praktyczne (pokaz z objaśnieniem, pokaz z instruktażem, ćwiczenia – przedmiotowe, laboratoryjne, produkcyjne, metoda projektów, metoda przewodniego tekstu) [8] |
Czesław Kupisiewicz | 1. Kryterium historycznego rozwoju. 2. Teoria poznania (od spostrzegania do myślenia i od niego do praktyki). |
Metody oparte na obserwacji i pomiarze (pokaz, pomiar) Metody oparte na słowie (pogadanka, wykład, praca z książką) Metody oparte na działalności praktycznej (metoda laboratoryjna, problemowa, metoda zajęć praktycznych) Metoda gier dydaktycznych (metoda symulacyjna, sytuacyjna, inscenizacji, burza mózgów) Nauczanie programowane |
Franciszek Bereźnicki | 1. Modyfikacja ww. typologii W. Okonia. 2. Próba syntezy dorobku dydaktyki. |
Metody podające (opis, opowiadanie, pogadanka, wykład informacyjny, objaśnienia, praca ze źródłem drukowanym) Metody problemowe (nauczanie problemowe, wykład problemowy, gry dydaktyczne, dyskusja dydaktyczna, metoda badawcza) Metody eksponujące (drama, sztuka teatralna, wystawa, ekspozycja, pokaz) Metody praktyczne (ćwiczenia przedmiotowe, metoda laboratoryjna, pomiar) [3] |
Zestawienie wybranych typologii metod nauczania Źródło: Opracowanie własne na podstawie literatury z dydaktyki ogólnej |